อุทยานประวัติศาสตร์ ศรีสัชนาลัย
แดดเช้าสาดกระทบกำแพงอิฐหนา มีป้ายบอก “ประตูรามณรงค์” ไม้ใหญ่ข้างประตูแผ่ร่มเงา ให้ความร่มรื่น แม้แดดจะแรงอยู่ แต่กลับไม่ร้อน จันนวลรู้สึกคุ้นเคยกับทางเดินผ่านเข้าประตูนี้
รถรางประจำอุทยานประวัติศาสตร์ ศรีสัชนาลัย พร้อมคนบังคับรถ แต่ผู้นำชม “ไม่จำเป็น”
เสียงนัยน์เรียกเด็กนักศึกษาให้เดินมาขึ้นรถราง พร้อมบอก
“เด็กๆ ข้าวต้มหมูเค็มเมื่อเช้าอร่อยไหม เอ้าขอบคุณเจ้ามือหน่อย มาดามจันนวลเป็นผู้อุปถัมภ์ ฝีมือแม่ลำพา”
เด็กๆ นักศึกษาแข่งกันตะเบ็งเสียงขอบคุณ
จันนวลยิ้ม พร้อมรับไหว้ และรู้สึกมีคนยืนอยู่ด้านหลัง
“เหนื่อยไหมครับ เมื่อวานนั่งรถไฟทั้งวัน” กรันเอ่ยถาม
“ไม่เลยค่ะ สนุกมาก ฉันชอบนั่งรถไฟอยู่ก่อนแล้ว ในยุโรปไปไหนมาไหน ก็ต้องรถไฟ เครื่องบินเป็นเรื่องเสียเวลา” จันนวลตอบ เก้อเขิน
“บัว ไหว้คุณน้าจันนวลคะ ลูก” กรันเอ่ย เด็กญิงหน้าตาน่ารัก พนมมือ พูดพร้อม “สวัสดีค่ะ คุณน้า”
“ลูกสาวครับ ตามยุคตามสมัย พ่อเลี้ยงเดี่ยว” กรันเอ่ยบอกความครบ เพราะคาดในใจว่า จันนวลคงสงสัย
“Guten Morgen สวัสดีค่ะ สาวน้อย” จันนวล รับไหว้ ตอบคำ
“คุณพ่อคะ คุณน้าพูดภาษาอะไรคะ พูดภาษาไทยด้วย”
กรันเชยตามาที่จันนวล
“ภาษาเยอรมันค่ะ น้าติดพูดภาษาเยอรมันค่ะ โตขึ้นบัวก็เรียนได้นะคะ”
สาวน้อยยิ้มกว้างรับเพื่อนใหม่
เสื้อเชิ้ตลายทาง และกางเกงยีนส์สีเขียวเข้ม ทำให้จันนวลดูทะมัดทแมง กรันยกตัวลูกสาวขึ้นรถราง แล้วก้าวนำจันนวลขึ้นไปก่อน ส่งมือรับจันนวล
ในวัย 37 ปี จันนวลไม่เก้อเขินใดๆ อีกต่อไป หนุ่มใหญ่อย่างกรันเองกลับเขิน และทึ่งจันนวลอยู่ในที
“ขอต้อนรับทุกๆ ท่านสู่ ๑ ในนคร ๒ อัน ศรีสัชนาลัย สุโขทัย ครับผม” นัยน์เริ่มบรรยาย
“จริงๆ แล้ว เราน่าจะไปเริ่มที่ พระบรมธาตุเชลียงก่อน เพราะจุดนั้นมีมาก่อนบริเวณอุทยาน ประวัติศาสตร์ที่เราอยู่นี่ แต่ผมอยากให้ทุกคนได้มารับแดดเช้า และความร่มรื่นที่นี่ และอยากให้ได้เห็นกับตา อย่างเราเคยได้อ่านได้เรียนกันมา”
“สูเจ้าเอาพนมเพลิงเข้าไว้ในเมือง เป็นที่สร้างพรตบูชากูณฑ์”
จากจุดนี้ หน้าพระเจดีย์ช้างล้อม มองไปรอบๆ เราเห็นอะไรกันบ้าง
เด็กๆ นั่งศึกษาชิงกันตอบ “ภูเขาครับ หน้าก็เขา ข้างก็เขา”
“เจดีย์ดอกบัวค่ะ”
“วัดค่ะ เสาพระวิหารค่ะ”
แล้วบนเขามีอะไร พระเจดีย์ใช่ไหม? เอ้าใครคิดอะไรต่อได้บ้าง
“คติการสร้างศาสนสถานบนเขา แบบนี้ก็คติทางเขมร ใช่ไหมคะ อาจารย์” นักศึกษาสาวแววตาใฝ่รู้ชิงตอบ
ใช่แล้วครับ “เขา” เป็นที่สถิตยของเทพยดา ศรีสัชนาลัย สุโขทัย จัดเป็นชายขอบอารยธรรมเขมรโบราณ เพราะเหนือบริเวณนี้ขึ้นไป ก็จะเข้าสู่ดินแดนล้านนาแล้ว
“นี่ล่ะ เขาพนมเพลิง” นัยน์เฉลย
จันนวลคิดพลางรวมความรู้เดิม ‘พนม ก็เป็นภาษาเขมร หมายถึง เขา เพลิงก็ เขมร คือ ไฟ สมัยก่อนคงมีการบูชาไฟ ถวายเทพเจ้าแน่ๆ’
“คุณจันนวลมีอะไรเสริมไหมครับ” นัยน์เอ่ยแซว
“กำลังคิดเล่นๆ เรื่อง คำ น่ะ นัยน์ พนมเพลิง ก็เป็นคำเขมร หมายถึง ภูเขาไฟ แต่คงไม่ได้หมายถึง volcano นะ ฉันว่า คงเป็นภูเขาที่ไว้สำหรับบูชาไฟถวายเทพเจ้ามากกว่า” จันนวลตอบ
ความรู้ทางภาษาของจันนวลช่วยไขความได้อีกโสดหนึ่ง
นัยน์ยิ้มรับ สายตาอีกคู่หนึ่งลอบมองด้วยความชื่นชม
“เอาล่ะ เดี๋ยวเราเราจะนั่งรถไปที่เชิงเขา และเดินขึ้นไปชมพระเจดีย์กัน” นัยน์เอ่ยนำ
ทางขึ้นเขาลาดเอียง พอได้ออกกำลัง ไม่เหนื่อยนักทีเดียว บัว สนุกกับพี่ๆ ที่ชวนกันวิ่งขึ้นเขา จันนวลรู้สึก “ร่มเย็น” อยากบอกเป็นคำได้ยาก พระเจดีย์ทรงระฆังตั้งเด่นตรงหน้า บ่งความเก่าแก่ผ่านร้อนหนาวมากว่า ๗๐๐ ปี ความรู้สึกคล้ายว่าผู้ใหญ่มองลงมายังเด็กคนหนึ่งซึ่งจากบ้านไปนาน
“มาถึงที่ทั้งที คงต้องฟังเจ้าถิ่นบรรยายหน่อยแล้ว” นัยน์ส่งไม้ต่อให้กรัน
กรันออกตัวทันควัน “ข้อมูลทางวิชาการผมอาจไม่แม่นนักนะครับ อย่างที่ทราบกันว่า เจดีย์ทรงระฆังนี้ เป็นเอกในศิลปะแบบสุโขทัยแท้ เรียกว่า ต้นตำรับดั้งเดิม ได้รับอิทธิพลจากศิลปะสังกา ซึ่งมีขนาดใหญ่กว่านี้มาก
ในความคิดผม ขนาดขององค์ระฆัง สะท้อนถึงขนาดของบ้านเมือง ศรีสัชนาลัยคงเป็นบ้านเมืองขนาดย่อม ผู้คนไม่มากนัก กำลังคนย่อมน้อยตาม ความที่เป็นเมืองเล็ก ย่อมต้อง “ถ่อมตัว” แต่ก็มีลายละเอียดมาก แสดงให้เห็นความละเมียดละไม” กรันเริ่มบรรยาย
“แนวคิดนี้น่าสนใจมาก นายกรัน ความถ่อมตัวสะท้อนผ่านงานเชิงศิลป์” นัยน์เสริม
“ผมอยากให้ดูที่ฐานรับ เขียงไม้ซ้อนกัน นี่อาจสะท้อนแนวคิดไตรภูมิก็เป็นได้” กรันต่อ
“เขาพระสุเมรุ” จันนวลเอ่ยทันควัน
“นั่นล่ะครับ ศูนย์กลางจักรวาล คือ พุทธศาสนาลังกาวงศ์ ที่เข้ามาทับซ้อนคติพราหมณ์ฮินดู ฐาน องค์ระฆัง ก้านสถูป ปล้อง ปลี ลำดับกันขึ้น ในสัดส่วนพอเหมาะ” กรันตอบรับ
“นั่นล่ะ ตรงใจข้านัก นายกรัน เพราะทรงลังกาเดิมนั้นองค์พระเจดีย์ใหญ่มาก เหมือนส้มโอผ่าซีกคว่ำ” นัยน์เสริม
ภาพนักศึกษายืนเรียงแถวเป็นแนว ชวนให้จันนวลคิดถึงขบวนแห่บูชาพระธาตุ
“พระเจดีย์องค์นี้ สภาพค่อนข้างสมบูรณ์ แค่ปลียอดเท่านั้นที่หักไป” นัยน์เสริม
“มีชื่อไหมคะ อาจารย์” นักศึกษาถามขึ้น
“เรียกกันว่า พะรเจดีย์เขาสุวรรณคีรี แต่คงเป็นชื่อมาตอนหลัง เพราะเขานี่ชื่อ พนมเพลิง แต่สุวรรณคีรี หมายถึง ภูเขาทอง มันคนละ เขา กันเลยนะ อาจเป็นชื่อในสมัยที่อยุธยาผนวกสวรรคโลกแล้วก็ได้” นัยน์ตอบ
“ผมเองลืมเล่าไปว่า ศรีสัชนาลัยนี่ มีชื่อเรียกต่างกันไปตามยุคตามสมัย ศรีสัชนาลัย เป็นชื่อเก่าแก่สุด สมัยเชียงใหม่เข้ามายึด เรียก เชียงชื่น ซึ่งตรงกับช่วงอยุธยาตอนต้น สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ตีคืนมาได้ เรียก สวรรคโลก” นัยน์เสริม
“ศรีสัชนาลัย แปลว่าอะไรครับอาจารย์” นักศึกษาถามขึ้น
“เออ เว้ย ไม่เคยคิดถึงเรื่องนี้เลย ไม่แม่นภาษาด้วยสิ ต้องถามสาวอักษรศาสตร์แล้วกระมัง ว่าไงล่ะ นวล พอรู้ไหม” นัยน์โยนคำถามต่อ
“นี่ ฉันเรียนภาษาตะวันตกนะ แต่ก็จะพยายามตอบเท่าที่เดาได้นะ นัยน์ว่า ศรีสัชนาลัย เป็นบ้านเมืองชายขอบของเขมรใช่ไหม เออ .. คำ “ศรี” นี่เขมรก็ใช้อยู่ไม่น้อย มักใช้แสดงความ สวยงาม อ่อนหวาน สูงส่ง ละเอียด คำหลัง อลัย นี่น่าจะหมายถึง สถานที่ ได้ แบบ วิทยาลัย แต่ สัชน นี่เกินจะเดา อาจแผลงจากคำว่า สัตต ที่แปลว่า ดีงาม ก็ได้นะ จะลองถามพรรคพวกดู แต่ฟังความหมายรวมๆ มันดีนะ นัยน์ อาจหมายถึง ที่อยู่แห่งคนดีงาม ก็ได้นะ”
จันนวล ตอบ
“ไหมล่ะ ถามเด็กอักษร ไม่ผิดทางจริงๆ”
จันนวลครุ่นคิด ชื่อทั้ง ๓ ‘ศรีสัชนาลัย เชียงชื่น สวรรคโลก’ พลันเอ่ย
“อีกอย่างนะ นัยน์ น่าแปลกไม่ว่าจะชื่ออะไร ศรีสัชนาลัย เชียงชื่น สวรรคโลก ทั้ง ๓ คำนี่ ความหมายดีทุกคำเลย
กรันฟังทั้ง ๒ คนคุยกันเพลินไปเรื่อยๆ พลางยิ้ม เอ่ยขึ้น
“ด้านข้างนั่น มีเจดีย์อีกองค์ครับ สภาพไม่สมบูรณ์เท่าองค์นี้ เรียกกันว่าวัดเขาพนมเพลิง”
“เอ แล้วนี่ไม่ใช่เขาพนมเพลิงหรือคะ คุณกรัน” จันนวลเอ่ยถาม
“จริงๆ มันเป็นเขาเดียวกันล่ะนวล แต่มี ๒ ยอด เรียก พนมเพลิง ทั้งแนวนี่ล่ะ หลังๆ คงเรียกชื่อต่างๆ กัน เลยจับเขาแยกไปด้วย เจดีย์องค์นั้นดูจะเล็กกว่าด้วยนะ” นัยน์แทรก
“อย่างที่ไอ้นัยน์มันบอกล่ะครับ ผมเองไม่ค่อยรู้ประวัติสักเท่าไร สนใจแต่งานศิลปขององค์เจดีย์ จำได้เลาๆว่าน่าจะสร้างหลังจากพระเจดีย์สุวรรณคีรีนี้ มีรายละเอียดที่ฐานต่างกันเล็กน้อย อาจเป็นแนวสร้างเพื่อเป็นที่ระลึกถึงบรรพบุรุษก็เป็นได้ เพราะยอดพนมเพลิงด้านนั้นจะต่ำกว่าด้านนี้ ผมวิ่งเล่นแถวนี้แต่เด็ก จริงๆ มีทางเดินเชื่อมถึงกัน แต่ผมว่าไม่ค่อยสะอาดเท่าไร มีขี้นกเยอะมาก ไม่อยากให้เสี่ยงเชื้อ” กรันบอก
“เดี๋ยวเราจะไป ดูงานศิลปะ ทรงระฆัง ที่สุดยอดอีกองค์ พระเจดีย์ช้างล้อม
Comentarios