เสียงหัวเราะของเด็กๆ ที่มามุงดูควายเผือกเดินหีบ ทำให้บ้านท่านเจ้าคุณใหญ่ฟื้นชีวิตอีกครั้ง กรันชวนเด็กๆ เดินหีบ สนุกไป จันนวลมองดูน้ำอ้อยไหลผานรางช้าๆ พลางคิดถึงความละเมียดละไมในชีวิตที่คนปัจจุบันแทบหาไม่ได้ ทว่าใจนั้นกับสั่นไหว เต้นไม่เป็นส่ำ เพราะรู้ว่าสายตาคู่หนึ่งกำลังมองมาด้วยความห่วงใยอบอุ่น
น้ำตาลอ้อยจับตัวง่าย ปล่อยไว้จนเย็น จึงเคาะออกจากงบ วางเรียงบนใบตองจนแห้ง ครอบฝาชีสานใหญ่กันแมลง มาตอม โต๊ะสูงหล่อน้ำขาโต๊ะไว้กันมด เย็นๆ แม่ลำพาจะเรียงใส่ขวดโหล ไว้ใช้ในบ้าน หรือแจกจ่ายกันไป เห็นมีคนมาขอชิมกันมาก ด้วยคำร่ำลือแต่เก่าก่อน
“กรันคะ จากนี่ไปสถานีบ้านดาราไกลไหมคะ”
“ไม่ครับ อ. พิชัย ใกล้นิดเดียวจากสวรรคโลก คุณนวลจะไปทำไมครับ”
“อ่ออ อยากไปดูสะพานปรมินทร์ค่ะ อ่านจากหนังสือ เขาว่าสวยกัน เลยอยากไปดู”
“ไม่แน่ใจนักนะครับ เพราะสะพานปรมินทร์ปัจจุบันเป็นของใหม่ ของเดิมถูกระเบิดลงเมื่อตอนสงครามโลกครั้งที่ 2 หักกลางท่อนเลยครับ แต่ก็นับว่าของเดิมแข็งแรงมาก เพราะกว่าจะระเบิดได้ ฝ่ายสัมพันธมิตรพยายามอยู่หลายครั้ง สุดท้าย ต้องใช้ระเบิดพวง หย่อน ตูม เดียว หักครึ่งท่อนเลยครับ”
“ความรู้ดีจัง ยิ่งอยากจะไปเห็น ประวัติศาสตร์แถบนี้ก็ไม่น้อยนะคะ แต่คนส่วนมากไม่รู้”
คืนเดือนหงาย ปลายปี นำ้ยมเริ่มลด สงบ นิ่ง ไหลเรื่อย เห็นริ้วน้ำลางๆ แต่ก็ประมาทไม่ได้ เพราะอาจมีพายุหลงฤดู น้ำเหนือบ่า เมื่อไร น้ำยมก็จะกร้าวขึ้นอีก หลากเอาไม่ทันตั้งตัว แต่ก็ทิ้งความอิ่มหนำให้ดิน
‘น้ำเหนือ เอาดินมาด้วยครับ คุณหนู ของดีๆ ทั้งนั้น ต้นไม้ได้ปุ๋ยธรรมชาติ ไม่ต้องเหนื่อยแรง’ นายมั่นว่า
ตอนนี้ กลายเป็นว่า จันนวลมีทั้งบันทึกคุณทวด และจดหมายถึงคุณปู่ให้อ่าน แม้จะใช้ความพยายามมาก เพราะ หมึกจางไปตามกาล แต่ก็ทำให้ได้ความรู้มากมาย และอาจจะเป็นผลดีต่อ งาน เสียด้วย
๒ เดือน ๓ 2450
ฉันรอรับเสดจพระบรมโอรสาธิราชที่หน้ากำแพงเมือง เมื่อเสดจถึง ได้แนะนำตาเทียน พรานอีก ๒ คนที่จะคนนำทางขบวนเสดจทรงรับสั่งว่าในพงศาวดารแทบไม่มีกล่าวถึงเมืองสวรรคโลกเท่าไรนัก แต่กลับมีมากในตำนานทางเหนือ แลเรื่องพระร่วงเมืองสวรรคโลก ทรงเสดจไปชมกำแพงเมืองสวรรคโลกด้วย แลรับสั่งว่า แขงแกร่งอย่างที่ว่าไว้จริง ทรงรับสั่งเล่าว่า เมื่อครั้งขุนวรวงสาธิราชเปนทุรยศขึ้นครองเปนกษัตริยกรุงศรีอยุธยา ขุนพิเรนทรเทพแลพระยาสวรรคโลกได้นำกำลังลงมาปราบ หรือเก่ากว่านั้นในสมัยสมเดจพระนเรศวร พระยาสวรรคโลกแขงเมืองไม่ยอมต่อกองทัพสมเดจพระนเรศวร ทรงรับสั่งว่ากำแพงเมืองสวรรคโลกแขงแกร่งนัก ใช้เวลาหลายวันกว่าจะตีเมืองสวรรคโลกได้
จากนั้นเสดจไปทอดพระเนตร เขาพนมเภลิง ทรงกล่าวถึงพงศาวดารเหนือว่ากล่าวได้ถูกต้อง บนเขามีพระเจดีย์ ๒ องค์ พนมเภลิงนี้ในตำนานเขียนไว้ว่า เปนที่บูชากูณฑ คือไฟ ทรงเล่าว่า พวกพรหมณ์อะไรๆ ก็มักจะบูชาไฟบนภูเขา ยิ่งพวกขอมด้วยแล้ว เขา เปนที่อยู่สถิตของเทพยดา อีกทั้งยังเปนคุณแก่การรักษาเมือง ฉันจึงกราบบังคมทูลว่าเมื่อคราวเกิดเรื่องเงี้ยวขึ้น ก็ได้ขึ้นมาบนเขาดูการต่างๆ ด้วยสวรรคโลกติดกับทั้งเมืองแพร่ แลลำปาง
ต่อลงมาที่วัดช้างล้อมด้านล่าง ทรงรับสั่งว่า เจดีย์ทรงระฆังงาม แลช้างที่ล้อมก็เปนช้างเตมตัว คงก่อขึ้นภายหลัง ทรงรับสั่งว่าคล้ายวัดช้างรอบที่เมืองกำแพงเพชร แลคงเนื่องกันแน่ ดูทีว่าวัดช้างล้อมเมืองวรรคโลกจะสร้างขึ้นก่อน ด้วยเหตุว่ากำแพงเพชรเปนเมืองใหม่กว่าค่อนมาสมัยอยุธยาเสียมากกว่า
ลงจากพระเจดีย์ช้างล้อม จึงนำเสดจมาที่วัดเจดีย์ ๗ แถว สิ่งที่น่าชมคือ พระเจดีย์ดอกบัวอันเปนเครื่องหมายแห่งกรุงศุโขไท ทรงว่างาม แม้อาจไม่ใหญ่เท่าองค์ที่วัดมหาธาตุเมืองเก่า แต่ก็ดูอ่อนหวานงามสมความเปนเมืองลูกหลวง ตาเทียนเล่าว่า วัดเจดีย์ ๗ แถวนี้ พระธิดาของพระธรรมราชาทรงสร้างขึ้น ทรงรับสั่งถามรู้มาจากที่ใด ตาเทียนกอ้างถึง สมุดดำเรื่อยไป แต่ถูกไฟไหม้ไปแล้ว ทรงเสดจชมพระเจดียน้อยใหญ่ต่างแบบรอบพระเจดีย์ดอกบัว แลพระราชทานความเหนว่า คงสร้างขึ้นหลายครั้งหลายคราวจึงต่างแบบกันมาก
ข้างทางเสดจมีกลิ่นดอกแก้วหอมโชยตลอด ตาเทียนว่ามาจากวัดอุทยาน
ฉบับใหม่
วันต่อมา ฉันได้ตามเสดจไปยังวัดพระปรางค์อย่างที่ชาวสวรรคโลกเรียกกัน แต่ให้ถูกต้อง คือ วัดพระบรมธาตุเชลียง ทรงรับสั่งว่างามมาก คล้ายกับพระปรางค์ที่วัดพระมหาธาตุที่เมืองพระพิศณุโลกย และที่วัดพิชัยญาติที่พระนคร ทรงรับสั่งอีกว่าที่พระนครน่าจะจำลองแบบไปจากที่นี่ ตาเทียนว่าที่เมืองสวรรคโลกใหม่ ตรงวังไม้ขอน อยู่ลงไปจากเมืองสวรรคโลกเก่า ในห้องรับแขก ที่ว่าการเมืองมีแผ่นไม้สลักลายคล้ายดอกบัว หล่นมาจากเพดานในห้องในพระบรมธาตุนี้ ทรงสนใจใครจะไปเยี่ยมเมืองสวรรคโลกใหม่ ทรงแปลกใจว่าเหตุใด จึงไปตั้งเมืองเอาใหม่ ด้วยทรงเหนว่าที่เมืองสวรรคโลกเก่ามีคนอยู่มาก ทั้งสถานีของบริษัทอีสเอเชียติกก็อยู่ที่เมืองเก่านี่ ฉันจึงได้กราบบังคมทูลไปว่า ที่ทำราชการเมืองสวรรคโลกนั้น ไม่มีที่ตั้งแน่นอน ส่วนใหญ่จะว่าราชการที่จวนเจ้าเมือง ตอนนี้ยังไม่ได้มีทุนรอนพอจะสร้างศาลาว่าการอะไรได้
ทรงสนใจเรื่องเครื่องสังคโลกที่ผลิตจากเมืองสวรรคโลกนั้น มีลวดลายปลา สวยงาม แลมีสีเขียวไข่กา ทรงสนใจคำ ทุเรียง ว่ามีที่มาจากไหน ตาเทียนว่ามาจากจีน พวกคนจีนมาสอนพรญาร่วงทำเครื่องสังคโลก แลยังส่งกลับไปขายเมืองจีนอีกด้วย ทรงเชื่อว่าการผลิตถวยชามสังคโลกนี้มาจากจีนเปนมั่นคง แต่ไม่เคยได้ยินคำจีนใดที่คล้าย ทุเรียง เลย
ทรงประทับแลสำรวจงานโบราณคดี อยู่ เกือบกึ่งเดือน วันที่ ๑๕ เดือน ๓ ฉันจึงได้ตามไปส่งเสดจยังเมืองอุตรดิฐต่อไป เจ้าเมืองพิชัย มารอรับเสดจ
Comments